Selen i jego właściwości

Jednym z niezbędnych do życia pierwiastków jest selen. Jego rola, mimo licznych badań naukowych prowadzonych od lat, nadal jest zbyt niedoceniana, a niedobory przekładają się na popularne problemy zdrowotne. Jaki wpływ ma na organizm i w jakich produktach jest selen?

Selen właściwości

Odkryty w 1817 roku przez szwedzkiego chemika selen (Se) do 1957 roku uznawany był za toksyczny pierwiastek. Okazało się jednak, że pełni w organizmie niezmiernie ważną rolę, przede wszystkim ze względu na:

• silne właściwości antyoksydacyjne,

• właściwości antyprooksydacyjne i prooksydacyjne będące podstawą wykorzystania selenu w leczeniu nowotworów,

• pozytywny wpływ na układ odpornościowy zwłaszcza z uwagi na odpowiedź immunologiczną ze strony Th2 poprzez wpływ na indukcję antyzapalnych cytokin oraz hamowanie czynnika transkrypcyjnego NF-kB, biorącego udział w powstawaniu stanów zapalnych;

• zachowanie prawidłowych funkcji mitochondriów.

Enzymy zawierające selen chronią człowieka przed wolnymi rodnikami powodującymi degradację komórek oraz szybsze starzenie się tkanek. Jak widać, selen właściwości lecznicze ma bardzo szerokie, dlatego warto kontrolować jego poziom we krwi, by móc cieszyć się zbawiennym działaniem w organizmie.

Selen działanie

Rola selenu, podkreślana przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, jest istotna zwłaszcza w:

• działaniu antyoksydacyjnym,

• metabolizmie hormonów tarczycy,

• procesie spermatogenezy,

• procesach immunologicznych,

• czynnościach niektórych neurotransmiterów

• obniżaniu markera stanu zapalnego w chorobach serca,

• reprodukcji przeciwciał przeciwtarczycowych, czyli anty-TPO i anty-TG,

• kondycji włosów i paznokci.

 Największe znaczenie przypisuje się ochronie struktury DNA białek i lipidów przed destrukcyjną aktywnością wolnych rodników. Odpowiednia podaż selenu wpływa korzystnie na poziom selenoprotein, pomocnych w obniżaniu markera zapalnego CRP.

Selen a choroby tarczycy

Coraz więcej badań potwierdza zależność między selenem a chorobami tarczycy, dlatego że jest on ważnym składnikiem enzymu przekształcającego tyroksynę (T4) w trójodotyroninę (T3). To tarczyca jest tym organem, w którym selenu jest najwięcej. Jedno z badań wykazało, że suplement z selenem u osób z chorobą Hashimoto ogranicza wydzielanie substancji prozapalnych. Nie ma wątpliwości, że selen odpowiada za utrzymywanie równowagi w funkcjonowaniu tarczycy, wspomagając kontrolę przemian hormonów w samej tarczycy oraz w innych tkankach.

Selen a zwiększanie płodności

Poziom selenu, jego niskie i wysokie stężenie, mają negatywny wpływ na liczbę i ruchliwość plemników. Nie mniej istotnym aspektem dotyczącym mężczyzn jest rola selenu w syntezie testosteronu. Planując potomstwo, warto suplementować cynk i selen, gdyż między nimi istnieje powiązanie metaboliczne. Niedobór obu może być przyczyną poronień. Ponadto selen ma znaczenie w prawidłowym rozwoju płodu, zwłaszcza układu odpornościowego i nerwowego.

Selen a pamięć i koncentracja

Nie każdy wie, że selen przyczynia się do poprawy funkcji poznawczych, obejmujących pamięć, mowę, uwagę, postrzeganie, ponieważ jest czynnikiem podwyższającym stężenie glutationu oraz enzymów antyoksydacyjnych.

Selen a skóra

Jako silny antyoksydant, selen wpływa na gęstość i grubość skóry, redukuje szorstkość, marszczenie i łuszczenie. Zapobiegając przedwczesnemu starzeniu się komórek, przyczynia się również do poprawy kondycji włosów.

Selen a odchudzanie

Unormowanie pracy tarczycy, rozchwianej przez niedobór selenu, może przyczynić się do pomocy w ustabilizowaniu masy ciała.

Selen a infekcje wirusowe

Suplementacja selenu ma szczególne znaczenie u osób z przewlekłymi infekcjami wirusowymi, zwłaszcza chorujących na HIV oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B i C. Wyrównanie niedoboru nie przekłada się bezpośrednio na wyleczenie, jednak może ograniczyć powikłania.

Selen niedobór

Ze względu na sposób odżywiania w naszym kraju nie powinno dochodzić do braku podaży selenu w diecie. Niestety spożywany alkohol lub stosowane preparaty obniżające poziom kwasu solnego, środki przeczyszczające, leki moczopędne, mogą przełożyć się na niedobór selenu ze względu na ograniczanie jego przyswajania. Jego braki w oznaczają prawdziwe spustoszenie w organizmie. Rzutują na problemy ze sprawnością pracy tarczycy. Bez selenu nie może odbywać się metabolizm hormonów tego gruczołu. Co więcej, z powodu występowania długotrwałego niedoboru selenu dochodzi do złej przyswajalności jodu.

Na niedobór selenu mogą wskazywać następujące objawy:

• skłonność do infekcji wirusowych,

• niski poziom FT3,

• osłabienie siły mięśni z uwagi na zmniejszone przewodnictwo nerwowo-mięśniowe,

• skłonność do alergii,

• występowanie depresji i innych zaburzeń afektywnych, dezorientacji i lęku,

• problemy z płodnością, zwłaszcza u mężczyzn ze względu na możliwość pogorszonej jakości nasienia.

Wiele schorzeń cywilizacyjnych, takich jak nowotwory, cukrzyca, miażdżyca i choroby neurodegeneracyjne (Parkinson, Alzheimer) jest wiązanych z niedoborami selenu. Należy pamiętać, że między nadmiarem a niedoborem tego mikroskładnika występuje bardzo niewielka różnica. Zawierajace selen tabletki, zażywane bez uprzedniego zbadania poziomu stężenia we krwi, mogą się przyczynić do przekroczenia dopuszczalnej dawki. W czasie przewlekłej suplementacji konieczne jest monitorowanie stężenia selenu we krwi.

Selen występowanie

Tarczyca koncentruje największą ilość selenu, bo 0,72 µg na gram tkanki. Dlatego też stwierdzono, że choroba Hashimoto, niedoczynność gruczołu tarczowego oraz wole obojętne korelują z poziomem Se. Śladowe ilości występują również w przysadce mózgowej, nerkach, mięśniach i wątrobie. Znajduje się w dwóch kluczowych aminokwasach: selenometioninie i selenocysteinie, budujących niezwykle ważne dla organizmu enzymy, m.in. peroksydazy glutationowe. Selenocysteina, absorbowana najprawdopodobniej w jelicie cienkim, jest najlepiej przyswajalną formą selenu. Metabolizm tego pierwiastka zależy od tego, w jakiej formie trafi do organizmu. W formie nieorganicznej wyróżnia się selenian (VI) i selenian sodu (selenian IV), a w organicznej metylowana selenocysteina i selenometionina. Większą absorpcję zapewniają człowiekowi formy organiczne.

Selen źródła

Pierwiastek Se występuje w glebie, wodach i właśnie stąd w łańcuchu pokarmowym przedostaje się do organizmu człowieka. Istotne jest to, gdzie występują naturalne źródła selenu, gdyż ilość pierwiastka w glebach jest różna. Zawartość selenu w produktach wynika z bogactwa gleby. Niestety polskie tereny są średnio zasobne w selen. Podstawowe źródła selenu to:

• mięso,

• ryby,

• produkty zbożowe,

• nabiał,

• niektóre owoce i warzywa: brokuły, kapusta biała, czosnek, cebula, soczewica.

Polska gleba niewzbogacona nawozem z dodatkiem Se nie wyda warzyw i owoców ze stężeniem selenu zaspokajającym dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Osoby niespożywające mięsa powinny spożywać bogate w selen orzechy, przede wszystkim brazylijskie. Inne źródła selenu w jedzeniu to grzyby, jaja kurze, słonecznik.

Przyswajanie selenu będzie większe, gdy dostanie się do organizmu wraz z białkiem (metioniną), witaminami A oraz E, a także innymi związkami o przeciwutleniających właściwościach. Zawierający selen suplement diety, wsparty dodatkowymi składnikami, pozytywnie wpłynie na absorpcję głównego minerału. Sprawdzając, w czym jest selen, warto wziąć pod uwagę, że w połączeniu z węglowodanami prostymi trudno go przyswoić. Przyswajalność spada również przy podwyższonej ilości metali ciężkich i siarki.